Қозоқлар

Қозоқлар (ески — қирғиз, қирғиз-казаклар, қирғиз-қайсаклар; ўз номлари — қозоқ, қозоқлар), туркий халқлар, Қозоғистоннинг асосий аҳолиси. Aҳолиси 13,4 миллион киши (2021, аҳолини рўйхатга олишнинг дастлабки натижалари).

 Улар Марказий ва Марказий Осиёнинг бошқа мамлакатларида ҳам яшайдилар: Ўзбекистон шимолида (0,8 млн. киши, 3-ўриндаги етник гуруҳ – 2017, Давлат статистика қўмитаси), Қирғизистонда (33,2 минг киши – 2009, аҳолини рўйхатга олиш) , Туркманистонда (20). минг киши - 2018, ҳисоб-китоб), Тожикистон (0,6 минг киши - 2010, аҳолини рўйхатга олиш), Мўғулистон ғарбида (101,5 минг киши - 2010, аҳолини рўйхатга олиш; шундан 76,8 минг киши - Баян-Улгий вилоятида, улар ташкил қилади. аҳолининг кўпчилиги;9 минг киши – Ховд вилоятида, улар 3-ўринда туради) ва Хитойнинг шимоли-ғарбий қисмида [1,5 миллион киши – 2010 йил, аҳолини рўйхатга олиш; Шинжон-Уйғур автоном вилоятининг 3-чи йирик етник гуруҳини ташкил қилади (асосан шимолда - Или қозоқ автоном округи, Чангжи Хуй автоном округининг шарқида Мори қозоқ автоном округи ва Ҳами округи шимолидаги Баркел қозоқ автоном округи); ғарбий Гансу провинсиясидаги Aқсай-Қозоқ автоном округида ҳам яшайди]; Россияда истиқомат қилади (647,7 минг киши, шу жумладан Aстрахан вилоятида 149,4 минг киши, Волгоград вилоятида 46,2 минг киши, Саратов вилоятида 76 минг киши, Оренбург вилоятида 120,3 минг киши. халқ, Челябинск вилояти 35,3 минг киши, Омск ш. вилоят 78,3 минг киши - 2010 йил, аҳолини рўйхатга олиш) ва бошқалар.

 Улар қозоқ тилида гаплашади, рус, ўзбек ва хитой тиллари ҳам кенг тарқалган. Диндорлар ҳанафий мазҳабидаги сунний мусулмонлардир.

Қозоқларнинг етник асосини 1-минг йиллик ўрталаридан Қозоғистон ҳудудида бир неча бор алмаштирилган ва қадимги еронийзабон аҳолини кўчирган ёки ассимиляция қилган туркий қабилалар ташкил етган. 15-асрда ўзбек улуси (“ўзбеклар”, “ўзбек-қозоқлар”) аҳолисининг бир қисми. Қозоқ хонлиги ташкил топган, аҳолиси 15-асрнинг 30-йилларига келиб йетти-сувга кўчиб ўтган. “Қозоқлар” номи қолиб кетди. 16-асрда унинг таркибида. Нўғай Ўрдаси, Сибир хонлиги ва Муғилларнинг қабилалари ва уруғлари гуруҳларини ўз ичига олган. 1801 йилда Кичик Жуз қозоқларининг бир қисми Урал дарёси бўйлаб кўчиб ўтиб, Букеев Ўрдасини ташкил етди. 18-асрда. ва айниқса, 19-асрнинг 2-ярмида, шунингдек, 1906-йилдан кейин рус ва украин деҳқонларининг Қозоғистонга кўчирилиши бошланди, бу еса анъанавий кўчманчи йўлларнинг бузилишига ва анъанавий чорвачиликда инқирозга олиб келди. 1920-йилларнинг охири ва 1930-йилларнинг бошларида. қозоқ хўжаликларининг мажбурий коллективлаштирилиши ва қозоқларнинг ўтроқ ҳаётга ўтиши Қозоғистондан ташқарида (асосан, шимоли-ғарбий Хитойга) оммавий очарчилик ва миграцияга сабаб бўлди. 1991 йилдан бошлаб Қозоғистон Республикасида етник қозоқларни ўз тарихий ватанларига қайтариш сиёсати муносабати билан улар Қозоғистонга (1991 йилдан 2021 йилгача — 1,08 миллион киши), асосан, Мўғулистон, Хитой ва штатлардан реемиграция қилинмоқда. Марказий Осиё. 2010-йилларнинг бошидан бери. Қозоғистонлик репатриантлар оқими йилдан-йилга камайиб бормоқда.